Twee zenuwstelsels: het willekeurig en onwillekeurig zenuwstelsel

Hoe wordt er nu voor gezorgd dat de hersenen signalen ontvangen en dat je reptielenbrein in een oogwenk reageert in een vlucht- of vecht reactie zonder dat de neocortex enig invloed er op geeft? Dat wordt geregeld door een systeem van netwerk dat verbinding maakt tussen de hersenen en de rest van je lichaam: het zenuwstelsel. Het is een heel ingewikkeld netwerk en dient daarom enige uitleg te krijgen.

Het zenuwstelsel bestaat uit het animaal zenuwstelsel of willekeurig zenuwstelsel en het autonoom of onwillekeurig zenuwstelsel. Het eerste stelsel dient maar kort beschreven te worden omdat het hier in de context van hartcoherentie minder van toepassing is.

Het willekeurig zenuwstelsel

Zoals het woord het zelf zegt is dit het zenuwstelsel dat gecontroleerd wordt door de wil. Het animaal of willekeurig zenuwstelsel zorgt dus voor alles wat we bewust doen (zoals wandelen, bewegen, spreken, denken,...). Hiervoor moet een zenuwprikkel twee onderdelen doorlopen:

• centraal zenuwstelsel
• perifeer zenuwstelsel

Het centrale zenuwstelsel Deze bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg en staat centraal in de werking van het hele zenuwstelsel en bijgevolg in de werking van gans het lichaam. Via een netwerk van zenuwen zijn de hersenen en het ruggenmerg met de rest van het lichaam verbonden. Op die manier worden signalen vanuit en naar het centrale zenuwstelsel doorgegeven. Dit wordt geregeld door de perifere zenuwen.

Het perifere zenuwstelsel Deze bestaat uit motorische en sensorische zenuwen en vormen de verbinding tussen het centrale zenuwstelsel en de spieren, organen, ledematen en weefsel van het ganse lichaam. Er zijn twaalf paar craniale zenuwen of hersenzenuwen die rechtstreeks uit de onderkant van de hersenen komen en 31 paar spinale zenuwen of ruggenmergzenuwen. De hersenzenuwen verbinden de hersenen rechtstreeks met spieren en gebieden van het aangezicht, het hoofd en de nekstreek. De ruggenmergzenuwen komen uit het ruggenmerg en splitsen zich steeds verder op en vertakken in het ganse lichaam. Je hebt de: Motorische zenuwen Deze geven opdrachten van de hersenen aan de spieren door. Deze signalen vertrekken vanuit het motorische gebied in de cortex en zorgen er voor dat we bv. een spier aanspannen om een voorwerp weg te duwen. Sensorische zenuwen Dit is de omgekeerde beweging: ze geleiden de sensorische informatie zoals pijn, koude, warmte, tastzin, positie van ledematen naar het centraal zenuwstelsel.

Het autonome zenuwstelsel

Het wordt ook wel het vegetatieve zenuwstelsel genoemd en is niet rechtstreeks door de wil beïnvloedbaar. Het bloed pompt in je lichaam en daar hoef je zelf niks voor te doen. Net zoals je spijsvertering, ademhaling,... Het wordt vegetatief genoemd omdat het de meeste levensbelangrijke basisfuncties reguleert en bewaakt zoals ademhaling, spijsvertering, hartslag, hormoonhuishouding, lichaamstemperatuur, immuunsysteem en bloeddruk. Het onwillekeurig zenuwstelsel werkt hiervoor samen met het hormoonstelsel en zorgt voor de communicatie tussen het centrale zenuwstelsel en de organen, klieren en weefsels (in die zin kan je dus zeggen dat het autonome zenuwstelsel ook behoort tot het perifere zenuwstelsel).
Het bestaat ook uit twee delen, een orthosympathisch en een parasympathisch deel. Ze worden ook weleens het 'gaspedaal' en het 'rempedaal' genoemd. Deze vullen elkaar aan en zorgen voor balans en evenwicht: als het ene systeem actief is, is het andere in rust en omgekeerd. Ze zijn dus ook elkaars tegenpolen. En hier komt het punt dat belangrijk is bij hartcoherentie.

Orthosympathische zenuwstelsel
Dit deel is actief wanneer het lichaam in beweging moet komen. Je steekt de straat over en merkt plots een snel aanrijdende auto. Onverwachts moet je achteruit springen of je bent er aan. In deze stress situatie wordt er adrenaline en noradrenaline afgescheiden, twee stresshormonen en je reptielenbrein reageert: je onderneemt een vlucht reactie. Hierdoor gaat je hart slaan, je ademhaling versnelt ogenblikkelijk, de spieren zijn aangespannen om te lopen en versterkt ook andere zintuiglijke waarnemingen. Je hebt als het ware op je gaspedaal geduwd...
Op dit moment is het spijsverteringsstelsel tijdelijk stilgelegd omdat het lichaam nu optimaal moet voorbereid worden om in actie te komen. Direct zal ook je emotionele brein in actie schieten en afhankelijk van vroegere emotionele herinneringen, zal je misschien kwaad worden op de chauffeur, of wenen, angstig worden,...

Na enkele minuten treedt een tweede systeem in werking. De hypofyse, een kliertje onder in ons brein ter grootte van een erwt, zal de bijnieren opdracht geven cortisol te produceren. Cortisol als stresshormoon is dus wel degelijk nuttig ondanks zijn slechte reputatie. Het laat namelijk de bloedsuikerspiegel stijgen en zet de stofwisseling een tandje bij. Daardoor komt er meer energie vrij om met de stressvolle situatie om te gaan.

Parasympathische zenuwstelsel
Na het voorval ga je even liggen in je bed en bekom je van je straatavontuur. Nu gaat het parasympathisch systeem werken en gaat het lichaam in rust brengen. Het rempedaal is ingedrukt waardoor je hartslag verlaagt, de ademhaling wordt dieper en langzamer, de spierspanning neemt af, je zweet minder en de bloedvaten verwijden zich waardoor het bloedvolume en het lichaamstemperatuur stijgt en het bloed minder naar de spieren geleid wordt en meer naar organen die een rol spelen bij de spijsvertering. Ook het emotionele brein komt tot rust.

Evenwicht en balans

Als de ommekeer van stress naar rust gemakkelijk is verlopen ben je opnieuw in balans. Dieren hebben van nature daar weinig problemen mee. De ene keer snellen ze weg uit schrik voor hun leven, daarna zijn ze weer zo rustig alsof er niets aan de hand was en grazen lustig verder. Er is nu balans in het autonome zenuwstelsel. Het (ortho)sympathische en parasympathische zenuwstelsel zijn in balans of anders gezegd: je hebt op de gaspedaal geduwd maar ook op het goede moment geremd. Het 'gaspedaal' en 'rempedaal' moeten goed op elkaar zijn afgestemd en moeten beide even sterk zijn om elkaar in evenwicht te houden. Het zijn de teugels van een paardentuig: elkaars tegenspelers. Wordt de ene teugel aangetrokken, dan verslapt de andere en omgekeerd.

Het schema hieronder maakt het visueel duidelijk:

Onbalans en onevenwicht

De dag van vandaag wordt we echter meer en meer geconfronteerd met drukte en stress: stress op het werk, in het verkeer of in het privéleven Het 'gaspedaal' wordt steeds een beetje meer ingetrapt. Deze vraag naar extra activiteit is gekoppeld aan overmatige activiteit in het orthosympathische zenuwstelsel. Het veroorzaakt op lange termijn een scheve maar stabiele balans tussen het orthosympatische en het parasympatische zenuwstelsel. Dit leidt tot een verstoord evenwicht van het interne milieu.

Wat is het gevolg van voortdurend op het gaspedaal te drukken? Wetenschappelijke onderzoeken wijzen aan dat veel 'moderne' ziektes veroorzaakt worden door de verstoring van de balans van het autonome zenuwstelsel. De invloed van het orthosympathische zenuwstelsel ten kosten van het parasympathische zenuwstelsel is daarbij te groot. Angst, depressie, stress, chronische spierspanning, hartproblemen, slaapproblemen en hoge bloeddruk zijn veel voorkomende gevolgen.

Samenvatting

Alles wat we hierboven over het zenuwstelsel verteld hebben wordt nog eens mooi samengevat in onderstaand presentatie:

Hoe je nu het gaspedaal en het rempedaal weer op elkaar kunt afstemmen lees je in hartcoherentie.