Vipassana in de oorspronkelijke traditie doorgegeven door N.S. Goenka
In wat nu volgt wordt stap voor stap de vipassana techniek beschreven zoals die oorspronkelijk door Boeddha werd aangeleerd en door Goenka, die een leerling is van Sayagyi U Ba Khin, tijdens een tiendaagse cursus wordt doorgegeven. De cursus bestaat uit drie dagen anapanasati, waarbij de aandacht vastgehouden wordt op de plaats tussen neus en bovenlip, en zeven dagen vipassana bhavana, waarbij met aandacht het lichaam ‘gescand’ wordt, van de kruin tot en met de voetzolen. Er worden in beide technieken geen gewaarwordingen benoemd; ze worden alleen geobserveerd. U Ba Khin leerde deze techniek van de monnik Webu Sayadaw (1896 – 1977).
Van doen naar zijn
Zithouding
Ademhaling
De drie subtiele gewoonten
Wie als formele beoefening met aandacht naar de ademhaling kijkt is op deze manier bezig met rustig te zitten en niks te doen. Dit niks doen en gewoon zijn is wat we noemen zitmeditatie, een vorm van mediteren dus, van aandachtig aanwezig zijn zonder iets specifieks te willen bereiken. Het is het zijn voeden in plaats van het doen. Heel ons leven zijn we voortdurend bezig met doen: agendapunten overlopen, huishoudelijke taken verrichten, dag in, dag uit, maand in, maand uit, jaar in, jaar uit. Zonder we het goed beseffen gaat het leven ons voorbij en hebben we met mate genoten van die vele suprème momenten. Het lichaam en de geest zullen dit voelen wanneer iemand plots begint met een tiental minuten gewoon te zijn. Het lichaam is dat niet gewoon. Het is altijd bezig geweest en moet nu plots onbewegelijk zijn en stil zitten! Ook de geest is dit niet gewoon. Meestal zijn we nauwelijks bewust van de activiteit van de geest. Door nu stil te zitten en de geest te observeren wordt er onverwachts iets duidelijk wat men voordien nooit heeft gezien: de geest is een niet-stoppende locomotief, dat rijdt en rijdt en blijft lawaai maken. Men kan het zelfs misschien vreselijk vinden dat de gedachten voortdurend aan de gang zijn, niet te stoppen zijn. Het kan irritatie en gespannenheid teweegbrengen. Onwennig aanvoelen. Maar na een tijdje wordt men er aan gewoon, en kan men leren zijn geest weer tot vriend te maken. Alsof het jaren geleden is dat je die vriend weer ontmoet: in het begin is men wat onwennig maar met de tijd is het vertrouwen naar elkaar terug gegroeid en wordt men weer gewoon aan elkaar.
Naar boven
Evenals ademhalen is zitten iets wat we allemaal kennen. Zitten doen we allemaal: aan tafel, in de zetel, op de grond. Daar is niks abnormaals aan. Maar gewaarvol zitten is een ander paar mouwen. Net zoals gewaar ademen een nieuwigheid is.
Eerst en vooral maken we voor zitmeditatie bewust tijd. We zoeken een rustige plek om niks te doen. We kiezen voor een houding die alertheid en aandacht uitstraalt en die toch gemakkelijk is en ons niet al te veel pijn en last bezorgt.
Er zijn verschillende manieren om te zitten tijdens het mediteren. We kunnen mediteren op een stoel, kussen, een houten bankje of gewoon zittend op de grond. Volgens de oude theorieën is het het best om gewoon op de grond te zitten omdat men dan stevig geaard is. We maken verbinding tussen enerzijds de aarde en anderzijds de hemel. We zitten als een berg, stevig op de grond genageld en stralen balans en een aanwezigheid uit.
Naar boven
Omdat de geest zo gewoon is van de hak op de tak te springen, is het nuttig één object als uitgangspunt of basis te nemen. In deze meditatietechniek is dat het rijzen en dalen van de buik. Met het in- en uitademen gaat de (onder)buik op en neer, twee bewegingen die gemakkelijk waarneembaar zijn. Men merkt op dat de buik opgaat of uitzet als er ingeademd wordt en weer daalt of inzakt als men uitademt.
Om meer precisie in het observatievermogen te ontwikkelen en om een kleine objectieve afstand te bewaren tot hetgeen men observeert, worden de studenten die een 10-daagse training vipassana volgen volgens de oorspronkelijke leer van Boeddha, zoals die door Goenka wordt doorgegeven, attent gemaakt om de aandacht uitsluitend te richten op de kleine driehoek rond de neus. Alleen het territorium vanaf de bovenlip, de basis, tot de bovenkant van de neus wordt als object genomen om de aandacht op te richten.
Tussen dit kleine gebied kan er van alles waargenomen worden: de koude lucht die ingeademd wordt, de warme lucht die uitgeademd wordt. De neusvleugels die uitzetten en inkrimpen, tintelingen aan de neus, warmte op de bovenlip door het uitademen, prikkelingen, doorstroming van het bloed,... het kan van alles zijn. Doel van deze techniek is simpelweg om de eerste dagen de geest gewoon te maken met concentratie. Dit gebeurt heel effectief door de grootte van het object zo klein mogelijk te houden zodat de geest erg puntgericht moet werken. Deze manier van werken is belangrijk voor de volgende stappen die later zullen gezet worden.
De manier van ademen wordt in geen geval veranderd! Niet langzamer ademen, niet sneller of dieper. Ademen op een natuurlijke manier, zonder te forceren of iets te willen bereiken.
Naar boven
Terwijl men zo bezig is, herkent men dat de geest vaak afdwaalt Als men het zich bewust wordt, dan kan hij dit gewoon opmerken. Soms is het zo dat een gedachte direct stopt op het moment dat deze herkend wordt. Dan hoeft men er verder niets meer mee te doen, ze is dan immers alweer verdwenen. Dan richt men de aandacht weer de de driehoek rond de neus en voelt wat er dit moment allemaal aanwezig is.
Maar helaas is de geest nogal erg wispelturig, en daar gaat het weer... Nieuwe herinneringen, dezelfde problemen, prettige fantasieën, plannen voor morgen,... De geest heeft gemakkelijk de neiging om in gedachten af te dwalen naar het verleden of naar de toekomst. Wat voor soort gedachten zijn dit nu?
- Gedachten ontstaan zonder logische volgorde, zonder kop of staart. Men leeft in dagdromen, allerlei voorstellingen, fantasieën,… onwetendheid of moha.
- Zelfs als de gedachten een logische volgorde hebben, denkt men aan iets plezierigs of onplezierigs. Als het plezierig is, reageert men met het aangenaam te vinden, dat overgaat in verlangen, gehechtheid - raga.
- Als het onplezierig is, reageert men met er een hekel aan te hebben, dat overgaat in afkeer, haat - dosa.
De geest is steeds vol onwetendheid, gehechtheid en afkeer. Alle gedachten komen voort uit deze drie die de basis vormen.
Het doel van deze techniek is de geest te louteren, om het van narigheid te bevrijden door geleidelijk aan de innerlijke negativiteiten uit te wissen. Het is een operatie diep in de eigen onderbewuste, uitgevoerd met de bedoeling om de daar verborgen complexen bloot te leggen en te verwijderen. Zelfs de eerste stap van de techniek moet de geest louteren. Dit is ook zo: door de ademhaling te observeren is de geest niet alleen begonnen met zich te concentreren, maar ook te louteren. Misschien waren er tijdens een meditatieoefening maar een paar momenten waarin de geest volkomen geconcentreerd was op de ademhaling, toch heeft zo' n moment een grote invloed op het veranderen van het gewoontepatroon van de geest. Op dat moment is men zich bewust van het hier en nu, de adem die de neusvleugels in- en uitgaat, zonder enige illusie. Men kan niet verlangen naar meer adem of afkeer hebben van de ademhaling, men observeert het gewoon zonder er op te reageren.
Op zo'n moment is de geest vrij van de drie fundamentele negativiteiten en dus zuiver. Dit moment van zuiverheid op bewust niveau heeft een sterke uitwerking op de oude negativiteiten die in het onderbewuste opgeslagen liggen. Het contact tussen deze positieve en negatieve krachten veroorzaakt een explosie. Sommige van de negativiteiten die in het onderbewuste verborgen liggen komen aan de oppervlakte en manifesteren zich als verschillende geestelijke of lichamelijke ongemakken. Wanneer men met zo' n situatie geconfronteerd wordt, bestaat het gevaar dat men z'n kalmte verliest en de moeilijkheden vermenigvuldigt. Het zou echter verstandig zijn om te begrijpen dat hetgeen wat een probleem lijkt in feite een teken van succes in de meditatie is, een aanwijzing dat de techniek begint te werken.
De operatie van het onderbewuste is begonnen, en een beetje van de etter die daar verborgen zit, begint uit de wond te komen. Hoewel dit een vervelend proces is, is dit de enige manier om de etter kwijt te raken, de negativiteiten te verwijderen. Als men op de juiste manier blijft werken worden al deze moeilijkheden geleidelijk aan minder.
Lees verder
Naar boven
