Theravada-Boeddhisme

Wat is Theravada?

Het Theravada (Pali, letterlijk 'de Leer van de Ouderen') is de traditie die de oorspronkelijke boeddhistische leer en regels navolgt; de leer van Boeddha Siddhartha Gauthama en zijn volgelingen. Soms wordt het Theravada ook het 'Boeddhisme van het Zuiden' genoemd, omdat het zich vanuit India naar het zuiden (Sri Lanka) verspreidde. Het Theravada komt vooral voor in Sri Lanka, Myanmar, Thailand, Cambodja en Laos. Tegenwoordig verspreidt het Theravada zich ook steeds meer in de Westerse landen.

Geschiedenis van het Theravada Boeddhisme

De geschiedenis van het Theravada loopt terug naar de gemeenschap van boeddhistische monniken (de Sanga) in de tijd van de Boeddha. Na het overlijden van de Boeddha ontstonden er door splitsingen in de Sangha achttien verschillende scholen. Hinayana was de oorspronkelijke stroming en betekent ‘het kleine voertuig’. Het wordt ook het Theravada-Boeddhisme genoemd. Het was de hoofdstroming, waar de andere scholen uit voortkwamen door afsplitsingen. Het Theravada is de enige van deze vroege boeddhistische scholen die nog steeds bestaat.

Ongeveer honderd jaar na de dood van de Boeddha komt er kritiek op de strenge regels van het Hinayana, omdat die slechts een beperkte groep volgelingen aangaat. Als reactie ontstaat het Mahayana-Boeddhisme, ‘het grote voertuig’, dat er van uitgaat dat in wezen ieder mens een Boeddha in aanleg is.

De geschiedenis van het Theravada boeddhisme buiten India begint in het jaar 250 voor Christus met de missies die door keizer Asoka naar verscheidene landen gestuurd werden. Deze missies bestonden uit groepen monniken van de Theravada traditie en werden gestuurd naar:

• Griekse staten in centraal Azië (zoals bactrië)
• Verschillende landen in het Middellandse zeegebied
• Het huidige zuid-India, Nepal, Myanmar, Thailand en Sri Lanka.

In de verdere geschiedenis van het Theravada zijn vooral de missies naar zuid-India, Sri Lanka, Myanmar en Thailand van groot belang. De reden hiervoor is dat het Theravada zich in deze gebieden min of meer continue gehandhaafd heeft.

De leer of dharma

Boeddha was vooral leraar, wiens persoon terugtreedt achter de leer. De leer van de historische Boeddha is slechts te vinden in de interpretatie van de traditie die pas 4 eeuwen later werd neergeschreven. Het oorspronkelijke evangelie van Boeddha is dus moeilijk vast te stellen.
In zijn leer spreekt Boeddha niet over God. Boeddha ontkent het bestaan van goden of van God niet, maar hij is er niet werkelijk in geïnteresseerd. Zijn leer is geen Godsleer maar een verlossingsleer…

De leer focust sterk op de Vier Nobele Waarheden en het Edele Achtvoudige Pad. In deze leringen wordt een beschouwing van de natuur van de eigen geest en verlangens benadrukt, en een praktijk die zich concentreert op acties in het hier en nu. Verder spoorde de Boeddha zijn leerlingen aan om deugden als geven, geduld, vertrouwen (geloof), inspanning, doorzettingsvermogen, vriendelijkheid, wijsheid, vredigheid, moraliteit en mentale evenwichtigheid in zichzelf te ontwikkelen. Hoe meer iemand deze eigenschappen bezit, hoe verder zijn geest gezuiverd is, en hoe meer hij gelukkig en tevreden zal zijn. Andere leringen die in het Theravada centraal staan zijn de leringen over de drie karakteristieken en de Middenweg.

In het Theravada wordt meditatie benadrukt als een essentieel onderdeel van het pad naar verlichting, samen met moreel gedrag en wijsheid. Vaak gebruikte concepten op het gebied van meditatie in het Theravada zijn aandachtigheid, samatha, vipassana, samadhi en jhana. De vijf voorschriften zijn het basis-niveau van moreel gedrag, welke uitgebreid kunnen worden tot de acht voorschriften, tien voorschriften of de patimokkha voor monniken.

De Boeddhistische gemeente: Sanga

Het derde juweel, naast Boeddha en Dharma, is de Sanga. De Boeddha legde een zeer gedetailleerde gedragscode voor de monniken (bhikkhus) op. Vandaar dat het Hinayana en het actuele Theravada Boeddhisme het boeddhisme van de monniken genoemd wordt.

Er komt een strikt georganisseerd leven van monniken die bestendig in een klooster verblijven: de vinaya. Van dan af verdwijnen de rondtrekkende monniken, die het grootste gedeelte van het jaar alleen leven, meer en meer. Door het strikt gereglementeerd leven in kloosters ontstaat er al snel een afgezonderde elite, die zich tot in alle details gaat concentreren op de discipline. Het heil wordt afhankelijk gemaakt van de strikte naleving van de regels en wordt bijgevolg het monopolie van de monniken.

Over het algemeen worden monniken door de Boeddha aangemoedigd om wereldse aangelegenheden en passies achter zich te laten, zodat zij gemakkelijker in staat zijn een staat van vrede en wijsheid te bereiken, en sterke ongezonde emoties zoals haat, verlangen en lust te overwinnen. Het uiteindelijke doel van de vinaya is het ondersteunen van de monnik om de dingen te zien zoals ze echt zijn, en zich zo van onwetendheid te ontdoen. Het brengen van een einde aan het lijden (dukkha) is het hoofddoel van het Theravada boeddhisme. Iemand die dat bereikt heeft, wordt een Arahant (heilige) genoemd. De Arahant heeft in essentie dezelfde realisatie als de Boeddha: het Nibbana, oftewel het einde aan het lijden. Het verschil is dat de Boeddha deze realisatie op eigen kracht (zonder leraar) bereikte. De Arahant heeft het bereikt met de Boeddha als zijn leraar. Hij volgde de instructies van de Boeddha en hoefde het pad naar verlichting dus niet helemaal zelf opnieuw te ontdekken. De Boeddha had naast de realisatie van Nibbana echter ook vele andere spirituele krachten en capaciteiten, en geen enkele Arahant was op dat niveau zijn gelijke.

Voor monniken is er ook een beperkte (en vrijwillige en optionele) mogelijkheid om zich op ascese te richten.