De weg naar gelijkmoedigheid
Laten we eens zien wat het woordenboek zegt over gelijkmoedigheid: 'vrijheid van hartstocht; gelijkmoedig: vrij van passie, niet worden meegesleept; kalm, onpartijdig. We kunnen dus zeggen dat gelijkmoedigheid de eigenschap is een situatie of toestand in het leven met een onbevooroordeelde en dus heldere blik te bezien, omdat de wolken van hartstocht of illusie, gevormd door uitbundige vreugde of neerslachtigheid, zijn verdreven. Maar hoe kunnen we er dan voor zorgen dat we niet door hartstocht zijn overmand of door ongeluk zijn overmeesterd? Hoe kunnen we leven zonder dat we lijden?
Door alleen maar te observeren zonder te reageren: in plaats van te proberen de ene ervaring vast te houden en de andere te vermijden, het ene naar zich toe te halen en het andere weg te duwen, onderzoeken we simpelweg elk verschijnsel objectief, gelijkmoedig, met een evenwichtige geest. Dat is de weg van gelijkmoedigheid.
Want de cruciale schakel is het moment waarop gewaarwording ontstaat. Iedere gewaarwording doet een reactie van aangenaam of onaangenaam ontstaan. Deze kortstondige onbewuste reacties worden onmiddellijk vermenigvuldigd en versterkt tot groot verlangen en grote afkeer, tot gehechtheid die nu en in de toekomst ellende oplevert. Dit wordt een automatische gewoonte, die we mechanisch herhalen. Door lichaamsgewaarwording te beoefenen ontwikkelen we echter het vermogen ons van iedere gewaarwording bewust te zijn. En we ontwikkelen gelijkmoedigheid: we reageren niet. Onaangedaan onderzoeken we de gewaarwording, zonder deze aangenaam of onaangenaam te vinden, zonder te verlangen, zonder af te wijzen. Alleen bewust zijn van lichamelijke gewaarwordingen, emoties en gedachten die voorbijkomen.
Dit klinkt eenvoudig, maar wat moeten we doen als we een uur gaan zitten om te mediteren en na tien minuten begint onze knie pijn te doen? Meteen beginnen we die pijn af te wijzen en willen we dat hij weggaat. Maar de pijn gaat niet weg; in plaats daarvan wordt hij des te erger naarmate we er meer een hekel aan krijgen. De lichamelijke pijn wordt een mentale pijn, waarover we ons ernstig zorgen maken. Pijn wordt lijden.
Als we kunnen leren om deze lichamelijke pijn, al is het maar voor een ogenblik, te observeren; als we, al is het maar tijdelijk, los kunnen komen van de illusie dat het ónze pijn is, dat wij pijn voelen; als we de gewaarwording objectief kunnen onderzoeken, zoals een dokter de pijn van iemand anders onderzoekt, zien we dat de pijn zelf aan verandering onderhevig is. Hij blijft niet voortdurend doorgaan; ieder moment verandert hij, gaat voorbij, begint weer, verandert weer. Misschien gaat hij snel weg, misschien niet, het maakt niet uit. We lijden niet meer onder de pijn, omdat we hem nu met onthechting kunnen observeren.